Po „Strzelcu” NSDAP, po wojnie procesy zbrodniarzy, a potem... ZMP

Po 1939 roku do postawionego przed wojną przez Związek Strzelecki gmachu Niemcy dobudowali salę widowiskową i zrobili z niego siedzibę NSDAP oraz restaurację „nur für Deutsche”. Ironią losu jest, że kilka lat później w tym samym miejscu ogłaszano wyroki na nazistowskich zbrodniarzy, a po 1948 salę wypełniały zetempowskie pieśni o tym, żeby „śmiałym ramieniem na warsztat wziąć świat i nowy, szczęśliwy narzucić mu ład”.

Opracowana z okazji okrągłego jubileuszu historia KDK bardzo mało miejsca poświęca Powiatowemu Domowi Kultury, który przez kilkanaście lat działał w obecnej siedzibie Państwowej Szkoły Muzycznej w Koninie przy ulicy 3 Maja 50. Dopiero Alicja Wardęcka-Gościńska z tejże szkoły pokusiła się o zbadanie jego historii, dzięki czemu mogę się nią z czytelnikami Konińskich Wspomnień podzielić. Wśród wielu zaskakujących a bardzo ciekawych faktów podanych przez autorkę jest pomysł z 1950 roku, żeby Dom Kultury i Sztuki – takiej nazwy użyto w dokumentach - stanął nad Wartą między dzisiejszym Centrum Kształcenia Ustawicznego a trasą Warszawską.

Bez telewizji i radia

Starania o wybudowanie Dom Kultury i Sztuki podjęto, ponieważ w mieście nie było odpowiedniego dla takiej działalności obiektu. Inwestycję rozpoczęto jednak w zupełnie innym miejscu i dopiero w latach sześćdziesiątych. Kiedy więc rozpadający się po politycznej odwilży 1956 roku Związek Młodzieży Polskiej zrzekł się swojej siedziby na rzecz przyszłego domu kultury, placówkę uruchomiono w przedwojennym gmachu „Strzelca”.

Powstały w 1910 roku Związek Strzelecki był organizacją paramilitarną, na której oparto budowę wojskowych Legionów Polskich. Po odzyskaniu niepodległości „Strzelec” kontynuował działalność, skupiając się na wychowaniu fizycznym i przysposobieniu wojskowym. Ale nie tylko, bo kilkadziesiąt istniejących w miastach i gminach naszego powiatu oddziałów Związku zajmowało się – jak ustaliła na postawie dokumentów dostępnych w konińskim oddziale Archiwum Państwowego Alicja Wardęcka-Gościńska - organizowaniem wykładów kulturalno-oświatowych i odczytów oraz szkoleń i treningów (np. bokserskich), a także gier towarzyskich i zabaw. A wszystkie te działania cieszyły się ogromnym zainteresowaniem nie tylko młodych ludzi, bo w świecie bez telewizji i Internetu a nawet radia, na które stać było tylko nielicznych, każde takie wydarzenie było atrakcją.

Obok Związku Rzemieślników Chrześcijan

We wsiach i miasteczkach działania te ogniskowały się wokół świetlic dofinansowywanych przez samorządy, ale w Koninie zarządowi „Strzelca” marzyła się własna siedziba. To dlatego w lipcu 1935 roku władze Związku zgłosiły chęć nabycia sześciuset metrów kwadratowych z dużej miejskiej działki znajdującej się na rogu ulic 3 Maja i (dzisiejszej) Szarych Szeregów. Już miesiąc później Rada Miejska wyraziła zgodę na sprzedaż rzeczonego gruntu za symboliczną cenę stu złotych.

Zwrócony w stronę ulicy 3 Maja front działki miał piętnaście metrów szerokości i taka sama odległość dzieliła ją od głównego miejskiego traktu. Rozciągała się na czterdzieści metrów w stronę zachodnią, od południa sąsiadowała z posesją Leopolda Janca, a od północy z pozostałą częścią miejskiego gruntu, na którym wkrótce miał stanąć gmach dla Związku Rzemieślników Chrześcijan (dzisiaj Dom Rzemiosła), a za nim – na samym rogu – jeszcze jedna kamienica od strony 3 Maja i kolejna, niższa, już przy Szarych Szeregów.

Niemcy rozbudowali

W archiwum zachowały się sporządzone we wrześniu 1935 roku przez Jana Kuznowicza plany budynku (il. 1), w którym na parterze od frontu miały powstać trzy pokoje (dzisiaj jest tam portiernia i sekretariat), kuchnia (dzisiaj stanowi przedłużenie korytarza), obok niej bufet (dzisiejsza sala rytmiki i magazynek) oraz pomieszczenie gospodarcze. Na piętrze znajdowały się pokoje mieszkalne i strych. Wizerunek budynku sprzed wojny i w trakcie jej trwania ilustrują dwa załączone zdjęcia nr 2 i 3, pochodzące z archiwum rodzinnego Krzysztofa Dobreckiego, syna Jadwigi Dobreckiej, która była przed wojną komendantką drużyny żeńskiej (fot. 2) Związku Strzeleckiego.

Drugiego piętra nie przewidywano i dobudowali je dopiero – podobnie jak salę widowiskową na zapleczu budynku – niemieccy okupanci. Alicja Wardęcka-Gościńska pisze, że najprawdopodobniej tak było, bo nie znalazła żadnych dokumentów ani nie natknęła się na przekazy, żeby zrobiono to przed wojną lub po 1945 roku. Jak już wyżej wspomniałem, budynek był siedzibą partii hitlerowskiej, a w sali widowiskowej odbywały się różne oficjalne wydarzenia a także imprezy towarzyskie. W pomieszczeniu funkcjonowała też restauracja, do której wpuszczano tylko Niemców, a piętro budynku pełniło - według ustnych przekazów – rolę kasyna.